φυσιολογία

Είναι η επιστήμη των φυσιολογικών λειτουργιών των έμβιων όντων. Αντικείμενό της αποτελούν π.χ. η θρέψη, ο μεταβολισμός, η δραστηριότητα των διαφόρων συστημάτων και η εσωτερική οργάνωση των έμβιων όντων, οι αντιδράσεις στις μεταβολές του περιβάλλοντος κ.ά. Πριν από τον 18o αι., οπότε καθιερώθηκε ως θετική επιστήμη, η φ. περιλάμβανε τη μελέτη ολόκληρης της φύσης, ζώσας και μη, και θεωρείται φιλοσοφική ύλη. Για αιώνες τα προβλήματα των ζωτικών λειτουργιών εξετάζονταν με θεωρητικές μεθόδους και η κριτική κάθε φαινομένου που παρατηρούνταν γινόταν με κανόνες οι οποίοι είχαν θεσπιστεί προκαταβολικά, συχνά μεταφυσικούς, που είχαν την τάση να διευκρινίζουν στο σύνολό της την έννοια της φύσης. Η θέση αυτή δεν επέτρεψε ούτε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ούτε κατά τον Μεσαίωνα να αποκτηθούν, στο πεδίο της φ., γνώσεις ισοδύναμες με τα πρακτικά αποτελέσματα, που η πείρα των διαφόρων ιατρικών σχολών και μερικών ιδιοφυών ατόμων είχε πετύχει στο πεδίο της παθολογίας. Ο ίδιος ο Γαληνός, που έγραψε 17 βιβλία φ. από τομές ζώων, κατέληγε σε συμπεράσματα που εφάρμοζε αδιάκριτα στο ανθρώπινο σώμα, φτάνει να συμφωνούσαν με τις απόψεις του επί της ουσίας της ζωής. Χρειάστηκε να φτάσουμε στους χρόνους της Αναγέννησης, για να γίνουν οι πρώτες έρευνες με βάση παρατηρήσεις που ελέγχονται. Οι ανατομικές μελέτες άσκησαν τις πρώτες ουσιώδεις κριτικές στις καθιερωμένες απόψεις. Από τις κατακτήσεις της μορφολογικής ανατομής πήγασε η πρώτη μεγάλη ανακάλυψη της φ., η κυκλοφορία του αίματος. Tον 17o αι. από την πειραματική μέθοδο, κατά τον Γαλιλαίο, αναπτύχθηκαν οι δύο κατευθύνσεις της ιατρομηχανικής, αλλά, αν και οι δύο θεωρίες επέτρεψαν την επίτευξη σημαντικών επιστημονικών κατακτήσεων (ιδίως στο πεδίο της γέννησης), τα θέματα της φ. συνέχισαν μερικώς να βρίσκονται υπό την επίδραση της φιλοσοφικής θέσης των κλασικών. Σημαντικό παραμένει το γεγονός ότι με τη μελέτη των φαινομένων της ζωής ασχολήθηκαν τότε όχι μόνο οι γιατροί, αλλά και οι φιλόσοφοι και οι καλλιτέχνες, και δεν ήταν σπάνιο να συναντώνται ενωμένες όλες αυτές οι δραστηριότητες στο ίδιο πρόσωπο. Κοντά στον Σαντόριο Σαντόρι (1561-1636), που εγκαινιάζει την ποσοτική ανάλυση των βιολογικών φαινομένων του ανθρώπου, βρίσκουμε στον ίδιο αιώνα τον Τζαν Αλφόνσο Μπορέλι (1608-1679), που από το ένα μέρος θέτει τους φυσικούς νόμους στη βάση των ζωτικών φαινομένων και από το άλλο ισχυρίζεται ότι η ψυχή είναι η πραγματική αιτία των ζωικών λειτουργιών. Ο ίδιος ο Φραντσέσκο ντέλα Μπόε, θεμελιωτής της ιατροχημικής στο κλινικό πεδίο, παραμένει οπαδός του Γαληνού και ο Τζοβάνι Μπατίστα βαν Χέλμοντ (1577-1644), με τις περίφημες μελέτες του επί των αερίων, επεξεργάζεται μια φανταστική ανθρώπινη φ. Η πειραματική φ. καθιερώνεται οριστικά στον 18o αι. με τον Άλμπερτ φον Χάλερ (1708-1777) που άφησε 8 τόμους φ. του ανθρώπινου σώματος, τον Λάτζαρο Σπαλαντζάνι και τον Σαβέριο Μπισά (1771-1802). Από τις μελέτες τους, από την αναγνώριση της χημείας της αναπνοής και, αργότερα, από την ανακάλυψη του ζωικού ηλεκτρισμού αναπτύχθηκε η σύγχρονη φ. Από τους ερευνητές που στον 19o αι. έδωσαν μεγαλύτερη ώθηση στη γνώση των φυσιολογικών φαινομένων μπορούμε vα αναφέρουμε εδώ μόνο τους μεγαλύτερους: τον Φρανσουά Μαγκεντί (1783-1855), πρώτο νευροφυσιολόγο της γαλλικής σχολής, τον Γιοχάνες Μίλερ (1801-1858) που δήλωσε εμφαντικά: «κανείς δεν μπορεί να είναι ψυχολόγος δίχως να είναι φυσιολόγος», τον Κλοντ Μπερνάρ που όρισε τη θεμελιώδη αρχή της σταθερότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος των ζώντων, τον Ιβάν Πέτροβιτς Παυλόφ με τις μελέτες του επί της πέψης και των εξαρτημένων αντανακλαστικών. Κοντά στη φ. εμφανίζεται τον 18o αι. η βιοχημεία, της οποίας η αρχική ονομασία, που ήταν φυσιολογική χημεία, δίνει μια ιδέα του πώς τα θέματα των ζωτικών φαινομένων αντιμετωπίζονταν πλέον με τους νόμους και τις μεθόδους των διαφόρων επιστημών. Στη μελέτη της φ. συμμετέχουν τώρα, εκτός από τους ειδικούς φυσιολόγους, παθολόγοι, ακτινολόγοι, βιοχημικοί, φαρμακολόγοι και ερευνητές διαφόρων άλλων κλάδων της βιολογίας, καθένας συνεργαζόμενος στη συγκρότηση της εικόνας των φυσιολογικών δραστηριοτήτων των ζώντων οργανισμών με τις παρατηρήσεις που προέρχονται από την ιδιαίτερη επιστημονική του πείρα. Στην ίδια τη φ. διακρίνονται διάφοροι τομείς, από τη γενική φ. που μελετά τους γενικούς νόμους των ζωτικών δραστηριοτήτων έως τη φ. των ζώων, που αφορά τις ζωολογικές λειτουργίες, τη φ. των φυτών, τη συγκριτική φ., τη φ. του ανθρώπου, που έχει ως αντικείμενο τις δραστηριότητες του οργανισμού μας. Τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύχθηκε σημαντικά και πέτυχε έξοχα αποτελέσματα η φυσιοπαθολογία, που ερευνά τόσο τις φυσιολογικές επεξεργασίες όσο και τις παθολογικές, αφού εξετάζει τις παθολογικές διεργασίες ως αίτιο αλλοίωσης των φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού.

* * *

η, Ν

1. επιστήμη η οποία μελετά τις λειτουργίες τών ζωντανών οργανισμών και αποτελεί συνδυασμό διαφόρων επιστημονικών κλάδων, τής γενικής και ιατρικής βιολογίας, τής βιοχημείας, τής βιοφυσικής, τών μαθηματικών και τής φυσικής, με κοινό σκοπό τη μεγιστοποίηση τών ανθρώπινων γνώσεων για τη ζωή

2. φρ. α) «συγκριτική φυσιολογία» — κλάδος τής παραπάνω επιστήμης που εξετάζει τις λειτουργίες ενός οργάνου ή συστήματος σε διαφορετικούς τύπους ζώων, σπονδυλοζώων ή και ασπόνδυλων, με στόχο τη διατύπωση θεμελιωδών νόμων για τις λειτουργίες τού συνόλου τού ζωικού βασιλείου

β) «φυσιολογία τών φυτών» — κλάδος που μελετά τις βασικές λειτουργίες στα φυτά, όπως είναι η φωτοσύνθεση, η αζωτούχα και ανόργανη θρέψη, η κυκλοφορία τού νερού και τών αλάτων, η αναπνοή, η αύξηση, η ανάπτυξη και η αναπαραγωγή τους

γ) «παθολογική φυσιολογία» — η μελέτη, με τις μεθόδους τής φυσιολογίας, τών λειτουργικών, φυσικών και χημικών μεταβολών που συνοδεύουν τις διάφορες νόσους

αρχ.

1. διερεύνηση τών φυσικών φαινομένων και τών αιτίων τους

2. φρ. «Ζήνωνος φυσιολογία» — τίτλος έργου τού Κλεάνθους τού Στωικού.